Niekończąca się ewolucja. Krótka historia zmian w przepisach piłkarskich

Za rok minie 200 lat od czasu założenia pierwszej szkolnej drużyny piłkarskiej, która powstała w 1825 roku w Aldenham pod Londynem. Czy pierwsi piłkarze, oglądając współczesne mecze, poznaliby, że to ta sama gra? Zapewne nie. Futbol przez ten czas zmienił się w każdym aspekcie. Ponieważ nieustannie pojawiają się pomysły na kolejne udoskonalenia, warto przyjrzeć się temu, jaką drogę przebyła piłka nożna w ostatnich stuleciach.

Buffon chce zmian w futbolu. Rewolucyjny pomysł Włocha

Niezwykle ciekawy wątek poruszył ostatnio Gianluigi Buffon. Legendarny golkiper chciałby, aby światowe władze zdecydowały się na zwiększenie wymiarów bramek. Ikona reprezentacji Włoch, która przez wiele lat grała w Parmie czy Juventusie uważa, że dzięki temu mecze stałyby się znacznie bardziej atrakcyjne dla widzów, a kibice zobaczyliby większą liczbę goli.

Buffon w rozmowie z dziennikiem „Tuttosport” przywołał przy tym argument, że w przypadku bramek wymiary nie zostały zmienione od XIX wieku (7,32 metra szerokości i 2,44 metra wysokości). W tym czasie znacznie zwiększył się jednak przeciętny wzrost golkiperów. Jak sam stwierdził  – Gdy zaczynałem swoją karierę, w 1998 roku, byłem wśród pięciu najwyższych zawodników Serie A. W zeszłym roku natomiast, występując w Serie B z Parmą, byłem wśród 5 najwyższych… ale spośród 22 graczy obecnych na boisku.

Analizując, jak zmieniały się różne przepisy piłkarskie, trudno nie przyznać Włochowi racji. Dla wielu może być to zaskoczeniem, ale jeszcze do 1875 roku gola strzelano do bramki złożonej tylko i wyłącznie z dwóch słupków. Dopiero wówczas zdecydowano się na wprowadzenie poprzeczki (początkowo w formie sznurka). Od tego wydarzenia minęło już 149 lat, ale wymiary bramki nie zostały znacząco zmodyfikowane. Zmieniło się natomiast wszystko inne.

Wielkie zmiany w futbolu to dopiero druga połowa XIX wieku

W XIX wieku nastąpiła dopiero kodyfikacja pierwszy przepisów, które znamy do dziś. Przez dekady zawodnicy nie mogli np. podawać futbolówki do przodu. Piłkarzom na zagrania przed siebie pozwolono dopiero w 1866 roku. Tamte spotkania nie przypominały zresztą tego, co dziś możemy oglądać na boisku. Wszystko dlatego, że charakteryzował je jeden, wielki chaos. Dopiero w 1871 roku pojawili się na murawie pierwsi arbitrzy. Początkowo nie posiadali oni jednak ani kartek, ani nawet gwizdków.

Sędziowie nie mogli również dyktować rzutów karnych. Te zostały zaimplementowane do futbolu w 1890 roku. Punkt, z którego ostatecznie wykonywana będzie „jedenastka”, ustalony zostanie natomiast w 1902 roku. Na początku XX wieku wyznaczone zostaną również wymiary pola karnego i pola bramkowego. Rok później pozwolono na strzelanie goli bezpośrednio z rzutów wolnych. Wcześniej konieczne było podanie piłki do innego zawodnika, bowiem obowiązywały tylko rzuty wolne pośrednie.

Zadziwiać może również fakt, że aż do 1912 roku bramkarze mogli łapać piłkę w ręce także poza obrębem własnej szesnastki. Dopiero później ograniczono to do pola karnego. Przepisów, które z dzisiejszej perspektywy wydają nam się dziwaczne, było zresztą znacznie więcej. Przez pierwsze dekady nie było na przykład określone, ilu piłkarzy może brać udział w grze, ani ile czasu powinien trwać mecz.

Kontuzja piłkarza? Do 1958 roku oznacza to grę w osłabieniu

Po ponad stu latach gry w piłkę doszło do zmiany, bez której dziś nikt nie wyobraża sobie żadnego spotkania. Otóż dopiero w 1958 roku pojawiła się możliwość wprowadzenia na boisku świeżego zawodnika. Na początku trenerzy mogli zresztą dokonać tylko jednej roszady i to nie w każdych rozgrywkach. Na mistrzostwach świata wpuszczanie na murawę świeżego gracza praktykowano dopiero od 1970 roku.

Jak to wyglądało wcześniej? Otóż zespół, w którym doszło do kontuzji, musiał dokończyć spotkanie w osłabieniu. Jeszcze bardziej niewiarygodny dla wielu kibiców może być fakt, że drugą zmianę wprowadzono dopiero od 1988 roku. Natomiast liczbę dopuszczalnych roszad w trakcie meczu zwiększono do trzech w 1995 roku. Symboliczne jest, że wówczas profesjonalną karierę w Parmie rozpoczynał Buffon.

Drugiej połowa XX wieku to również początek walki z boiskowymi brutalami. Pierwsze żółte i czerwone kartki można było zobaczyć dopiero w 1970 roku na mundialu w Meksyk. Można było, ale nikt ich jednak nie zobaczył. Żaden z arbitrów na wspomnianym turnieju nie skorzystał z kolorowych kartoników. Dopiero w kolejnych latach karanie piłkarzy stanie się futbolowym zwyczajem.

Ostatnie dwie dekady to era nowych technologii

Pierwsza dekada XXI wieku był pod względem ewolucji w przepisach niezwykle spokojna. Wprowadzono tak naprawdę tylko jedną wielką zmianę w przepisach, która na dodatek okazała się nietrafiona. Chodzi o tzw. sędziów bramkowych. W 2009 roku zaczęto testować nowe rozwiązania m.in. w Lidze Europejskiej, ale pomysł ostatecznie się nie przyjął. Również dlatego, że w latach 2012-2017 rozpoczęła się prawdziwa rewolucja.

Dwanaście lat temu po raz pierwszy zezwolono na użycie technologii goal-line. Z kolei w 2017 roku po raz pierwszy podczas oficjalnego spotkania pojawił się VAR. Premiera wideoweryfikacji nastąpiła 7 kwietnia w ligowym spotkaniu australijskiej A-League, pomiędzy Melbourne City FC i Adelaide United. Wówczas nie zaszła jednak konieczność korzystania z systemu. Na pierwszą interwencję VAR musieliśmy poczekać kilkanaście godzin dłużej. Dzień później nowe rozwiązanie zostało użyte w starciu Wellington Phoenix – Sydney FC.

Bardzo szybko system VAR zaimplementowano w kolejnych rozgrywkach. Już w trakcie sezonu 2017 wideoweryfikację wprowadziła amerykańska Major League Soccer. Następnie z „nowinki” skorzystały włoska Serie A, niemiecka Bundesliga oraz portugalska Primeira Liga. Wszystkie trzy europejskie rozgrywki wprowadziły VAR od sezonu 2017/2018. Dziś ta technologia jest niemal wszędzie. Od mistrzostw świata po najważniejsze europejskie ligi.

W ostatnich latach wprowadzono jeszcze dwie niezwykle ważny zmiany. Przede wszystkim w 2018 roku pozwolono na dokonywanie czwartej zmiany w meczach, który do rozstrzygnięcia wymagały dogrywki. Jeszcze dalej światowe władze poszły w czasie pandemii COVID-19. Wówczas dano trenerom możliwość przeprowadzeniu pięciu roszad w składzie. Miało być to tylko chwilowe rozwiązanie, ale ostatecznie przyjęto je na stałe.

Lista najważniejszych zmian przepisów piłkarskich w historii:

XIX wiek:

• 1848 – Pierwsze spisane zasady pojawiają się w Cambridge. Większość nie przetrwała do dziś (np. zmiana stron po każdym golu). Dopiero od lat 60. pojawia się silne dążenie do ujednolicenia reguł.
• 1863 – Jedenaście londyńskich klubów zakłada pierwszą federację piłkarską, czyli The Football Asssociation.
• 1865 – Wyodrębnienie zawodnika, który może łapać piłkę w recę i bronić dostępu do własnej bramki.
• 1866 – Od tego czasu pozwolono na zagrywanie futbolówki do przodu.
• 1870 – Piłkarzom ostatecznie zabroniono gry rękoma. Wcześniej dopuszczano jej łapanie, ale nie można byłą futbolówką rzucać, ani się z nią przemieszczać.
• 1871 – Ustalono, że do rozstrzygnięcia boiskowych sporów potrzeba sędziów. Pojawienie się funkcji arbitra.
• 1872 – Wprowadzono rzuty rożne.
• 1875 – Pojawienie się poprzeczek. Wcześniej strzelane gole do bramki złożonej tylko i wyłącznie z dwóch słupków.
• 1877 – Pierwszy unormowanie gabarytów piłki (obwód 27-28 cali, czyli ok. 68-70 cm, waga 14-16 uncji, czyli ok. 400-450 g).
• 1878 – Wyposażenie sędziów w gwiazdki. Wcześniej arbitrzy musieli krzyczeć lub machać różnymi przedmiotami (np. chusteczkami).
• 1883 – Wprowadzono linie końcowe i boczne.
• 1883 – Wyrzuty z autu zaczęto wykonywać obiema rękoma.
• 1889 – Po raz pierwszy uznano, że za nieodpowiednie zachowanie piłkarz może zostać wyrzucony z boiska. Kartki wprowadzone zostaną dopiero w 1970 roku.
• 1890 – Pojawiają się rzuty karne. Dopiero 12 lat później ustalony zostaje konkretny punkt, z którego wykonuje się „jedenastkę”.
• 1897 – Oficjalnie potwierdzono, że obie drużyny mają liczyć po 11 zawodników, a mecz powinien trwać 90 minut.

XX wiek:

• 1902 – Ustalono wymiary pola karnego i pola bramkowego.
• 1903 – Pozwolono strzelać gole bezpośrednio z rzutów wolnych. Wcześniej trzeba było podać piłkę do innego zawodnika.
• 1904 – W maju odbył się pierwszy kongres FIFA (Międzynarodowej Federacji Piłki Nożnej).
• 1912 – Zabroniono bramkarzom łapania piłki na całym boisku. Od teraz mogą brać futbolówkę w ręce tylko we własnym polu karnym.
• 1925 – Zmiana definicji spalonego. Wcześniej piłkarz atakujący musiał mieć w momencie otrzymania piłki przed sobą aż trzech zawodników (dwóch z pola i bramkarz).
• 1958 – Danie trenerom możliwości zmienienia jednego zawodnika w trakcie meczu. Przepis na mistrzostwach świata zadebiutował dopiero w 12 lat później
• 1970 – Żółte i czerwone kartki pojawiają się na mundialu w Meksyku.
• 1970 – Wprowadzenie w Europie konkursu rzutów karnych w przypadku, gdy mecze kończącą się remisem. Wcześniej o wyniku decydował rzut monetą.
• 1988 – Liczbę dopuszczalnych zmian zwiększono do dwóch.
• 1992 – Zabroniono bramkarzom łapania piłki podanej przez zawodnika z własnej drużyny (chyba że ten zagrywa futbolówkę głową).
• 1993-2004 – Wprowadzenie tzw. złotego gola. W 2002 roku zastąpiono go na chwilę tzw. srebrnym golem. Ostatecznie postawiono na system klasycznych dogrywek 2 × 15 minut.
• 1995 – Liczba dopuszczalnych zmian zwiększona do trzech.

XXI wiek:

• 2009 – Nietrafiona reforma z wprowadzeniem sędziów bramkowych.
• 2017 – Wprowadzenie systemu wideoweryfikacji (VAR).
• 2020 – Pozwolenie na pięć zmian zawodników w jednym meczu.
• 2021 – Pierwsze użycie systemu półautomatycznych spalonych.
• 2024 – Podczas Mistrzostw Europy w 2024 roku w piłkach zostaną umieszczone mikrochipy, które pomogą sędziom podjąć decyzję o odgwizdaniu spalonych czy zagrań ręką.

Nowa technologia w piłkach na Euro 2024. Ma być szybciej i bardziej sprawiedliwie